Թարգմանություն

Ոսկի մարդը

Տարվա այդ եղանակին, երբ վաղուց տապալված էր տան պատերի տակ ու գոմի կտուրին աճող մարդահասակ եղինջը, չորացել կամ անասունի կեր էր դարձել պատշգամբին խճճվող ծաղկալոբին, երբ ծերունական կմախքի ողջ անճոռնիությամբ բակում տարածվել էր հսկա ընկուզենին,— ոչինչ չկար, որ քողարկեր գորշ մանրաքարով շարված պատերը, մառանահարկի վրա կախ ընկած, լողակագայն ներկաբծերով պատշգամբը և պատշգամբ տանող սանդուղքի ոստոտ-անտաշ բազրիքը, որը մետաղալարով պատշգամբի սյունին կլպած հացենու մի ձող էր։

Այդ խեղճության կնճռոտ ճակատին այս առավոտ դրոշմվել էր նաև անտերության կնիքը։

Կողապատի ներկաթափ շրջանակով քառակուսի պատուհանից կանացի մարմանդ լացի ձայն էր գալիս։ Ողբը կցկտուր էր, ամեն ներս մտնողի հետ սաստկանում-մարում էր և ողբերգական բան չկար մեջը: Ծերունիները, որոնց ծանրացած ականջները արտակարգ սուր են ընկալում մահվան ձայնը, այս տան առաջին այցելուներն էին։ Նրանք մեկիկ-մեկիկ բացում էին ցանկապատի դուռը, անձայն բարևում էին կանուխ եկողներին, սգավոր-դանդաղ բարձրանում էին ննջեցյալի մոտ, կանգնում սգացող կանանց մեջ ըստ պատշաճի, ապա նույնքան անշտապ իջնում էին ճռնչացող սանդուղքով, նույն միանշանակ հոգոցով տեղավորվում հաճարենու գերանին, որի վրա դրացու ձեռնահաս հարսը թաղիք ու կարպետ էր փռել։

Ձմռան ճնճուղների նման գերանին շարված, թիկունքները հորիզոնից չբարձրացող ուշ աշնան արևին հարմարեցնելով, ծերերը պատրաստվում էին տեղին ու իրավիճակին վայել զրույցի։

— Թանդ ձմեռ կլինի։

— Հաա՜, գարունքը կուշանա…

Կցկտուր բառերը լողում էին մակերեսին, իսկ խորքում ամեն մեկը իր մտքերի հետ էր, իր հիվանդության ու առողջության, իր ապրած կյանքի հետ էր։ Նրանցից ո՞վ կարժանանա գարնան արևկողի բախտին, ձմեռը ո՞ւմ կտանի, Վարոսից հետո հաջորդը ո՞վ է լինելու… Քրքրում էին հիշողությունները, քննում տոհմագրությունները, տալիս-առնում… Այ, այսինչը արդեն հոտաղ էր, իսկ ինքը վարտիքով էր ման գալիս։ Այնինչին ինքն է ձի նստել սովորեցրել, ջահել է, բայց նրանց ցեղում երկար ապրող չի եղել։ Այս մեկն էլ հարյուրի մոտ է, բայց դա ոչ մի նշանակություն չունի, նրա հայրն էլ ու պապն էլ հարյուրից ավելի ապրեցին… Ուրեմն, հաջորդը ո՞վ է լինելու։ Այսինքն, ի՞նչ նշանակություն ունի, մի տարի ուշ, մի տարի շուտ՝ բոլորն էլ հերթով գնալու են… Բայց գտնում էին։ Այնուամենայնիվ, ամենքը մեկին գտնում, իրենից առաջ էր գցում և հաջորդը չլինելու հույսից ուշ աշնան արևը դիպչում էր նրանց թիկունքին։ Եվ յուրաքանչյուրի հույսը մահվան դատավճիռ էր ինչ-որ մեկի համար։

Ողբը նախկին հանգով ելևէջում էր, սանդուղքը յուրովի ցավով ճռնչում էր ելումուտ անողների ոտքերի տակ, տարեցները գանգատվում էին անքուն անցկացրած գիշերից, սրունքների, կոնքի, հազար ու մի ցավից, խոսում էին ճակատագրի կամ աստծու քմահաճություններից… Բայց տանը ննջեցյալ կար՝ պիտի ննջեցյալի մասին խոսեին։

Արտեմը՝ տարեցներից ուսյալն ու հարգվածը, առաջին ձայնի իրավունքով, այդ իրավունքով դատապարտվածի կնիքը դեմքին, հազաց, կոկորդը մաքրեց ու թիկունքը շտկել ջանալով՝ սկսեց ծխամորճը լցնել։ Մյուսները դեմքներին ծանր լսողի արտահայտություն տվեցին և Արտեմը ասաց.

— Ոսկի մարդ էր ողորմած հոգին։

«Հա, հըմ»,— պատրաստակամ քրթմնջացին ունկնդիրները, բայց նա չշարունակեց։ Պատշաճ դադարի վայրկյանները անցան, լռությունը սաստկանում էր, այնինչ Արտեմը մտախոհ ծխում էր ու մտածում, որ պատշգամբի սյունն ի վար կախած տաքդեղի շարոցը ցուրտը կտանի։

Անհարմար լռությունը լցնելու համար մեկը սկսում է մի միջադեպ պատմել իր ու Վարոսի մանկությունից, ինչ-որ էշի, էշի պոչից գերան կապելու, զառիթափից էշի գլորվելու մասին պատմություն, բայց սաստող հայացքների տակ անպատեհ պատմությունը ընդհատում է։

— Խոտհարքի էինք, Միջահանդում,— վերջապես Արտեմը բան է մտաբերում։— Հունիսն էր, շո՜գ, քրտինքը փողքներից կաթում էր։ Ողորմած հոգին, մեկ էլ տեսնենք, կուլեն առած՝ աղբյուրից բարձրանում է։ Ձեն տվինք՝ Վա՛րոս, Վա՛րաս, Վա՛րոս, ծարավ ենք, ծարա՜վ… Ողորմած հոգին ճամփեն ծռեց, եկավ կուլեն դրեց գերանդիների առաջ, թե՝ խմեք…

«Հա, հըմ»— արեցին լսողները ու սրտնեղությունից սկսեցին անհանգիստ շուռումուռ գալ, ձեռքները ծխախոտին գցել,.. Մեծացան, գլխներին խելք չմնաց։ Հանգուցյալը տանը դրած, իրենք նրա կյանքից մի լավ բան չունեն հիշելու։ Մի կյանք նույն գյուղում են ապրել ու հիշելու բան չունեն։ Գյուղն էլ գյուղ լինի՝ ութսուն-իննսուն տուն, կարելի է ասել դուռ-դռան են ապրել։

Խեթ հայացքները ծակծկում էին Վարոսի դրկից Ասատուրին — խոսել չի՞ ուղում։ Թշնամություն-բան չեն ունեցել, ինչո՞ւ չպիաի խոսի։ Հիսուն տարվա հարևան են եղել, ասելու բան կունենա։ Անկապ բաներ էին ասում ու խեթում Ասատուրին, հազում՝ խեթում էին, տնքում խեթում էին, ծածուկ հայացքները բացվում, դառնում էին համառ, դառնում էին պահանջկոտ-աղաչական, իսկ Ասատուրը նստած տեղը երկտակվել, «տեր-ողորմյան» խոթել էր աչքերը, նեղ ճակատից քունքերով քթարմատները իջնող կնճիռները մտքի լարումից սեղմվել, պաշարել էին ջրակալած աչքերը։ Այդ տամուկ աչքերի մեջ անցյալի հեղհեղուկ պատկերներ էին լողում, կայծկլտում-մարում էին տպավորիչ օրերի, տպավորիչ պահերի ուրվագծերը և հանկարծ հստակ դեմքեր էին ցոլանում… Բայց այդ դեմքերի մեջ չկար Վարոսի դեմքը։

Այդպես էլ երկտակված, անտեղի բան ասելը գիտակցողի խոնարհությամբ Ասատուրը սկսեց.

— Միտներդ է՞, մի տարի ուժեղ սելավ արավ,— ու քանի որ ասելիքը դատարկ բան էր, դադար չտվեց, որ հաստատեն,— ուրեմն, էդ սելավը սրբեց տարավ մեր ներքի արտը։ Սելավը Վարոսի տան պատն էլ քանդեց… Հրեն էդ պատը։— Ու մինչ ցավակից հայացքները թափառում էին նորոգված պատին, Ասատուրն ամփոփեց։— Ի՞նչ տանջանք քաշեց ողորմած հոգին էդ պատի վրա…

Կեսօրն անց էր, երբ չներկած, թարմ սոճու բույրով դագաղը բակ բերին։ Կափարիչը հենեցին լուսամուտի տակի պատին և պատի տակ պպզած ջահելները խուճապահար երամով վեր թռան։ Ինչ-որ մեկը հիշեց մայրաքաղաքում վախճանված համագյուղացու դագաղը՝ սեփ-սև լաքապատ, կարմիր շերտերով, կափարիչին՝ դեղին ժապավենից հսկայական վարդ, իսկ բռնակները՝ ողորկ ու փայլուն, որ դագաղը իջեցնելիս պտտելով հանեցին, ոչ թե սրա նման, որ քարով ջարդես։

Դե, որ անցողաց մասին խոսք գնաց, խոսեցին տարիներ առաջ մեռածներից, նրանց կենսագրության մեջ սխրալի էջեր գտան, մարդասիրությո՜ւն, մեծահոգաթյո՜ւն, նեղ օրին հասնելու շնորհք ու սիրտ… Միայն թե հանգուցյալը կողքներին էր և զեղումները կարճ կապեցին…

Լեռնապարի ատամնաշարին քսվելով՝ արևը մոտենում էր մայրամուտին։ Արևի սփրթնած սկավառակից ցուրտ էր փչում: Ցուրտը խաղում էր փչված ոսկորների մեջ, հաճարենու գերանից մեկ-մեկ պոկում էր կորամեջք կերպարանքները և քշում գյուղի փողոցներով դեպի վառարանների տաքությունը՝ փափուկ անկողինների ու կոշտ անքնության խոստումով։

Տաքդեղի շարոցը խշխշում էր մայրամուտի շնչից։

Իսկ քառակուսի պատուհանից լսվում էր ողբասացի խռպոտած ձայնը.

— Տան հացը պակաս չես արել, Վարոս ջան… Կրակը թեժ ես պահել, Վարոս ջան… Կտուրը չի կաթել, Վարոս ջան…

Հանգուցյալի կինը կարճ դադարներ էր տալիս և փոքրաթիվ կանանց խումբը չոր, համառոտ հեկեկոցով հավաստում էր հանգուցյալի առաքինությունները։

The golden man
At that season of the year, when the man-sized nettle that grew under the walls of the house and on the roof of the barn had long been toppled, and the flower-pea that tangled on the balcony had long since fallen, when the giant walnut had spread over the yard with all the ugliness of an old skeleton,—there was nothing to hide the walls lined with gray pebbles, the fin-stained balcony overhanging the pantry and the bristly banister of the staircase leading to the balcony, which was a bar of peeled ash tied to the balcony post with wire.
The seal of powerlessness was also stamped on the wrinkled forehead of that poverty this morning.
A woman’s muffled cry came from a square window with a painted frame on the wall. The wailing was choppy, waxing and waning with each entry, and there was nothing tragic about it. The old people, whose heavy ears perceive the sound of death extremely keenly, were the first visitors of this house. One by one they opened the gate of the fence, silently greeted the first comers, mournfully and slowly went up to the sleeping man, stood among the mourning women as was appropriate, then just as leisurely descended the creaking staircase, with the same unequivocal sigh settled down on the beech log, on which the man’s bride-to-be was resting. he had laid a carpet and a carpet.
Lined up on a log like winter sparrows, adjusting their backs to the late autumn sun that did not rise above the horizon, the old men were preparing for a conversation appropriate to the place and situation.

• It will be a hot winter.
• Ha, spring will be late…
  Clumsy words floated on the surface, but deep down everyone was with their thoughts, their illness and health, their lived life. Who among them will be lucky on the sunny side of spring, who will winter take away, who will be the next after Varos… They rummaged through memories, examined genealogies, gave and took… Ah, so-and-so was already smelly, and he was in panties. coming He himself taught Ayinchi to ride a horse, he fought, but he did not live long in their tribe. This one is also close to a hundred, but that doesn’t matter, both his father and grandfather lived to be over a hundred… So, who will be next? In other words, what does it matter, one year later, one year earlier, they will all go one by one… But they found it. However, everyone found someone, put them ahead of themselves, and hoping not to be the next, the late autumn sun touched their backs. And everyone’s hope was a death sentence for someone.
  The wailing rose in the old rhyme, the staircase creaked with its own pain under the feet of those who entered, the elderly complained about the sleepless night, the pain in their shins, pelvis, and a thousand and one pains, they talked about the whims of fate or God… But there was a sleeper in the house, they had to talk about the sleeper. .
  Artem, the learned and respected among the elderly, with the right to first vote, with the seal of the condemned on his face, coughed, cleared his throat and tried to straighten his back, started to fill his pipe. The others gave a hard listening expression on their faces and Artem said.
  — A man of gold was a merciful soul.
  “Huh, um,” the listeners murmured willingly, but he didn’t continue. The seconds of a proper pause passed, the silence was getting tougher, while Artem was thoughtfully smoking and thinking that the string of hot oil hanging down the balcony pillar would take away the cold.
  To fill the awkward silence, someone begins to tell an incident from his and Varos’s childhood, about a donkey, a story about tying a log to a donkey’s tail, a donkey rolling down a steep slope, but the inappropriate story is interrupted under scolding looks.
• We were on the grass, in Mesopotamia, – Artem finally remembers something. – It was June, hot, sweat was dripping from the streets. The merciful soul, let’s see once again, after being swallowed, it rises from the source. We will give you, Varos, Varas, Varos, we are thirsty, thirsty… The merciful soul bent down on the way, came and put the cup in front of the gerandi, saying: drink…
  “Ha, um” – said the listeners, and they began to fidget restlessly, put their hands on the cigarette,… They grew up, their heads lost their sense. Leaving the deceased at home, they have nothing good to remember from his life. They lived in the same village for a lifetime and have nothing to remember. Even if the village is a village, eighty-ninety houses, it can be said that they lived door to door.
  Hittite eyes were staring at Asatur from the pressure of Varos – is he not going to talk? They didn’t have any enmity, why wouldn’t he come to talk? They have been neighbors for fifty years, they will have something to say. They said irrelevant things and scolded Asatur, they coughed, they coughed, they coughed, they coughed, their hidden eyes opened, they became stubborn, they became demanding-pleading, and Asatur sat down, “for mercy” he poked his eyes, his nostrils with temples from his narrow forehead the descending wrinkles tightened from the tension of the mind, surrounded the watery eyes. Liquid images of the past floated in those narrow eyes, outlines of impressive days and impressive moments flashed and faded, and suddenly clear faces appeared… But Varos’s face was not among those faces.
  In the same way, Asatur began with the humility of one who realizes that he is saying something that is out of place.
• Is it true? One year there was a strong flood, – and since it was an empty thing to say, he didn’t stop to confirm it – so, that flood swept away our inner field. Selav also destroyed the wall of Varos’s house… Pushed that wall. – And while the pained eyes wandered on the repaired wall, Asatur summed up